Teleskopik mobil vinçler, düşey ve yatay hareketleri sayesinde genel olarak her türlü yükün yerini değiştirebilen makinelerdir. Bu makineler çoğunlukla ağır yüklerin kaldırılmasında ve zemine batmış makinelerin kurtarılmasında tercih edilirler. Bum uzunlukları 10–80 metre arasında ya da daha uzun metrelerde ve kapasiteleri de 10ton 150 ton arasında değişir. Pinyon dişli üzerinde 360 derece dönebilen tipleri olduğu gibi, 180 derecelik dönüş yapan teleskopik vinç çeşitleri daha çok kullanılır. Ön ve arkaya ilave edilen destek ayaklarıyla ağır yükler kaldırılabilir. Bunların yanı sıra bu vinçler 53 metre ana bom ve 27 metre (40 derece açı verilebilen) hidrolik jib bomu ile dikeyde kanca altı 81 metre yüksekliğe, yatayda 62 metre gibi inanılmaz mesafelere ulaşabilmektedirler.
MOBiL VİNÇ İŞLETME BİLGİLERİ
1-TEKNİK BİLGİLER:
Mobil vinç kullanıcıları kullandıkları vincin aşağıda belirteceğimiz teknik bilgileri bilmek ve bu bilgilere uygun kullanmak zorundadır. Bu bilgiler genellikle mobil vinçlerin işletme el kitaplarında bulunurlar.
1.01. Araba Kısmı Bilgileri: Şase, Destek ayakları, Motor, Şanzuman, Akslar, Lastikler, Direksiyon, Frenler, Elektirik sistemi bilgileridir.
1.02. Vinç Kısmı (üst kısım) Bilgileri : Şase, Motor, Vinç Tahrik Sistemi, Kanca gurubu, Bom gurubu, Kule dönüş sistemi, Emniyet Sistemi ve Devreleri ,Jib Bom, gibi ekipman bi 19i leridir.
1.03. Boyutlar:
a-Mobil vinçin yol durumunda ,trafik düzenindeki boyutları
b-Çalışma durumundaki ayak açıkııgı, bom yüksekligi, dönüş çapı, vb boyutları
1.04. Ağırlıklar:
a- Aks ağırlıkları
b- Kanca ekipmanı agırlıklarıc- Balast agırlıkları
1.05. Hızlar:
a-Araba Hızı: Yol durumunda ve yoldışı durumlardaki mobil vinç sürüş hızı b-Vinç Hızı: Kanca kaldırma indirme hızları, Kule dönüş hızı, Bom indirme kaldırma hızları gibi hızlardır.
1.06. Kaldırma Kapasitesi Tablosu:
a- Kaldırma Kapasitesi tablolarının oluşturulma mantığı:
Mobil vinçlerin yük kaldırma kapasitesi tablosunda gösterilen değerler devrilme momentinin %85 ini karşılamaktadırlar. Bunun anlamı, örneğin vincin belirli bir radyusta çalışma momenti 1 00 ton-metre ise o radyusta kaldırılabilecek maksimum yükün hesabında kullanılabilir devrilme momenti 85 ton-metre alınmaktadır.
Bir başka deyişle, eger belirli bir radyusta 10 tonluk bir yük kaldırmaya teşebbüs edildiğinde vinç devrilmeye başlıyorsa, bu radiyüsta kaldırılmasına müsade edilen azami yük 8.5 tondur.
Bu hesaplama şekline göre devrilme momentinin yaklaşık % 15 oranında bir emniyet payı bırakılmaktadır.
Kullanılmasına müsade edilen kapasite Alman normlarına göre %75 diğer bazı ülkelerde %66 oranındadır. Türkiye de %85 kapasite kullanımına göre hazırlanmış tablolarla çalışılmaktadır.
Çalışma sırasında yükün sallanmaya başlaması, yükün aniden bağıl olduğu yerden kurtulması, makina yüklendikçe destek ayaklarının bastığı zeminde oturma olması, operatörün ani hareket yapması, yükün şiddetli rüzgara maruz kalması gibi nedenlerin oluşturabileceği aşırı yükler karşısında % 15 lik emniyet payının oldukça düşük olduğu açıkça görülmektedir.
Üzerinde durulması gereken önemli konu kaldırma makinalarında makina elamanlarının hesaplanmasında kullanılan dayanım emniyet kat sayısının mobil vinçlerin devrilme momentleri emniyet katsayısı ile ilişkisi çok farklıdır.
Konu devrilme momenti ise; devrilme momentinin %85 ini karşılayan azami yük değeri makina elemanlarının dayanımının % 100 ne denk gelmektedir.
Devrilme momentinin %85 ini aşan yükler makinanın devrilmesine neden olacağı gibi, devrilmese bile teleskopik bomlarda ve destek ayaklarının şaseye bağlanan kısımlarında çatlamalara; şase, kule bağlantı elamanlarında ve göbek rulmanında hasara sebeb olur.
Bu nedenle mobil vinç kullanımın da kapasite tablosunda gösterilen değerleri zorlayarak iş yapılması başarı değildir. Aksine zorlamalar sonucu meydana gelen hasarlar bazen birsüre gecikmeylede olsa mutlaka ortaya çıkarak, önlenemez kazalarla birlikte maliyeti yüksek onarım masraflarına sebeb olur.
b- Kaldırma Kapasite Tablolarına Bakılırken Dikkat Edilmesi Gerekli Konular:
-Kapasite tablosu hangi birimlerle düzenlenmiş: ton, kg, Ib, m, ft vb
-Çalışma ortamında izin verilen rüzgar kuvveti : Orta büyüklükteki vinçler için genelde 7 kuvvetinde rüzgara kadar çalışmaya izin verilebilir. (7 kuveti rüzgar: ağaçlar tamamen sallanır rüzgarda yürümek zorlaşır.50- 61 km/h hızla esen rüzgardır.) Burda rüzgarın etkilediği yüzey genişliğide önemlidir. Genelde ton başına yük için maksimum yüzey alanı bir metrekare olarak müsade edilir. Bu bilgiler örnekleme olup her vincin kullanma katalog değerlerine bakmak gereklidir.
-Çalışma radiyusu olarak alınan mesafe :Vincin kule dönüş ringi merkezi ile vinç kancasına bağlı yükün merekezi arasındaki mesafedir.
-Vinçlerde teleskopik bomla ilgili kapasite tablolarındaki yük kaldırma degerleri vinç lerin teleskopik bomlarınnın yanına bağlanan jib veya fly bom diye adlandırılan ilave bomlar vinç üzerinde yokmuş gibi düşünülerek hesaplanır. Bu nedenle eger teleskopik bomların yanında jib yada fly bom baglı ise kaldırma kapasitesi düşecektir
– Kanca blokları ve kaldırma aparatları (mapalar, sapan halatlar vb.) ağırlıkları kaldırılacak yükün üzerine ilave edilmek zorundadır.
Örneğin Kaldırılacak yük ağırlığı: 10 ton
Vinç Kanca blok ağırlığı:1 ton
Kaldırma aparatı ağırlığı:0.2 ton
11.2 ton
görüldüğü gibi bu şartlada 10 tonluk bir yük vinç kaldırma kapasitesi tablosunda 11.2 ton kaldırma kapasitesi gösteren radyusta kaldırılabilir.
-Kaldırma Kapasitesi Tablosunda belirtilen balast ağırlının vincin üzerinde bağlı olan balast ağırlığı ile eşit ağırlık olduğunu mutlaka çek edin. Kaldırma Kapasitesi tabloları bir den fazla altarnetif balast ağırlıklarına göre düzenlenmiştir.
– Kaldırma Kapasite Tabloların da bazı yüklerin üstünde çalışma yapılacaksa özel önlemler alınmalıdır diye notlar vardır. Bunlar genelde katolog ve diyagramlarda küçük puntalarla yazılmıştır. Bunlara dikkat ediniz. Ör. 70 tonluk bir vinç için %75 kapasite tablosu için 48 ton ve üzeri yükler için yalnızca özel ekipmanlar ile çalışabilirsiniz notu vardır. Eger 48 ton yükle çalışılacaksa bu ekipmanların neler olduğu vinç imalatcısına sorulup alınmalıdır.
– Kaldırma Kapasite Tablolarında 360 derece döndürülemiyecek yükler yine küçük puntalarla yazılmıştır.
Bunlar yalnızca arka taraftan kaldırılabilir gibi uyarı cümleleriyle belirtilmiştir. Bu ve benzeri belirtilen özel uyarılar mutlaka dikkate alınmalıdır.
c- Örnek Mobil vinç kaldırma tablosu incelemesi
– Balast ağılığı : 13 ton – 360 derece dönülebilir
– Destek ayakları açık olacak – Buna göre %75 kapasiteye göre 10 tonluk yükü inceleyelim
10 tonluk yük kaldırma aparatı ve kanca blokuyla birlikte yaklaşık 11.2 ton olduğunu yukarda gördük. (Buradaki kanca bloku ağırlığı bir kabüldür)
Bu vinç 11.2 ton yükü ii.
Teleskopik Bomu %92 uzatarak 17.4m bom uzunlugunda 14 metre radyusta kaldırabilir görülüyor.
Yorumlar:
-Vincin aynı şartlarda %85 kapasite ile kaldırma kapasitesi sadece 1.1 ton artıyor. – Teleskop Bomların hangisinin uzatılacığına karar vermek önemli ı. Teleskopik bomu %92 çıkartırsanız aynı yükü %85 kapasite ile aynı radiusta kaldırabiliyorsunuz. Bu nedenle bundan sonraki bölümde bahsedeceğimiz emniyet tedbirlerine uyarak enoptimum kaldırma mesfesini seçmeliyiz.
2-EMNİYET BİLGİLERİ
2.01. Yol Trafik Düzeni: Mobil vinçleri bir yerden başka bir yere naklederken bulunduğu ülkenin trafik yasalarına uygun tedbirler alınmalıdır.
2.02. Yol Talimatları: Mobil vinç yola çıkmadan önce kullanma kataloğunda belirtilen talimatlar yerine getirilmelidir. 2.03. işletme Planlaması: Bu bölümde vinç kullanıcısı ve iş yaptırıcı bir araya gelerek Mobil vincin özellikleri ve yapılacak iş ve kaldırılacak yükle ilgili ve çalışma yapılacak çevre şartlaryla ilgili teknik bilgileri birbirine aktararak. Bir iş planlaması yaparlar.
2.04. Operatörün ihtiyaçları:
-Vinç operatörünün olası tehlikelere yol açmamak için, kontrol işletme ve vinç ayarları için ikinci bir elamana ihtiyacı vardır.
-Vinçlerde kullanılan işaretleri bilen iyi bir işaretçiye ihtiyaç vardır.
2.05. Çalışma Sahasının Seçilmesi :
-Ayakları tam açacak mesafe olmalı
-Vinç mümkün olan en küçük radyusta çalışacak şekide yerleştilmeli.
-Çevrede çalışmayı engelleyici maniler olmamalı. Köprü, alt geçit, yüksek gerilim hattı, vb
-Çalışma saha zemini vinç+yükü destekleyecek mukavemette olmalı
-Uçurum ve hendek kenarlarında çalışırken: Vincin en yakın ayağının çukura olan mesafesi belirtilen ölçüye uygun olmalı
– Yumuşak yada dolgu zemin = 2x çukur derinliği (A2=2x 1) .
– Sert zemin = 1 x çukur derinliği (A 1 = 1 xT)
2.06.Vincin Dengeye Alınması: Vinç yatay olarak tam dengeye getirilecek şekilde ayakların altı sağlam takozlarla desteklenmelidir. Eğer vinç eğimli olarak çalışacaksa yani dengede degi Ise bom radyusu degerini aşar ve vinç devrilme tehlikesiyle karşı karşıya kalır.
Yanlış dengeye almaya örnek
Örnek: Bom boyu Som olsun S derece eğimli bir terazileme ( dengeleme) yapılmış olsun S derecelik açı nedeniyle 10m radyus 4 metre daha artarak 14 metre olur.
2.07. Vinçle Çalışma Yaparken Tehlikeli Hareketler: Operatörlerin ve talimat verenlerin bu hareketleri yapmasına kesinlikle izin vermeyiniz.
-Vinç emniyet devresini devre dışı bırakmak.
-Yükü çapraz çekerek sürüklemek
-Kaldırma kapasitesinden büyük yükleri kaldırmak
-Bir yere yapışık yükleri kaldırmak için zorlamak.
-Uygun olmayan kanca donanımı kullanmak -Uygun olmayan kaldırma aparatları ile ç~lışmak.
-İzin verilen hızların üstüne çıkmak
Bütün bu bilgiler mobil vinç işletmesinde ön bilgiler olup çalışmalarınızda yardımcı olacağını umarım. Ancak çalışma yaptıgınız mobir vinç e ait yük kaldırma kapasitesi tablosunu ve kullanma kitabını kullanarak gerekli emniyet tedbirlerine ve çalışma koşullarına mutlaka uyunuz.